In de bouw gebeurt het dagelijks: iemand ziet iets onveiligs, fronst even, maar zegt niets. Je wilt niet als verklikker overkomen, zeker niet als de sfeer goed is of als de werkdruk hoog is. Maar juist daar zit het probleem als het gaat over veiligheidscultuur in de bouw.
Een voorbeeld dat helaas vaker voorkomt dan je denkt:
Tijdens het hijsen van zware prefab betonelementen ziet een uitvoerder dat een jonge medewerker zijn helm niet goed draagt en gevaarlijk dicht bij de hijskraan staat. De uitvoerder twijfelt, zegt niets. Een paar collega’s zien het ook gebeuren, maar niemand grijpt in. Na afloop zei iemand: “Dat scheelde maar weinig.”
Bovenstaand voorbeeld is geen uitzondering. Een zwakke aanspreekcultuur is een taai en hardnekkig probleem in de bouwsector. Niet omdat mensen onverschillig zijn, maar omdat het lastig is elkaar aan te spreken. Vooral als dat betekent dat je iemand moet corrigeren.
Het vraagt méér dan regels of trainingen. Het gaat om een cultuurverandering: een werkomgeving waarin psychologische veiligheid, voorbeeldgedrag en onderling vertrouwen centraal staan. Waar collega’s elkaar durven aanspreken, fouten bespreekbaar zijn en veiligheid als een gedeelde verantwoordelijkheid wordt gezien.
In dit blog geven wij aan wat vaak fout gaat binnen de veiligheidscultuur in de bouw en hoe je dit het beste kan verbeteren.
Waarom is een veiligheidscultuur belangrijk?
In de bouwsector groeit het besef dat veiligheid niet alleen een technische aangelegenheid is, maar ook sociaal en psychologisch geankerd moet zijn. Dat is ook terug te zien in recente ontwikkelingen van de afgelopen vijf jaar, zoals:
- De Governance Code Veiligheid in de Bouw (GCVB), waarin opdrachtgevers en -nemers gezamenlijk optrekken om veiligheid structureel te verbeteren;
- Veiligheid in Aanbesteding (ViA), waarmee veiligheidscultuur meeweegt bij het gunnen van opdrachten;
- De opmars van de Safety Culture Ladder (SCL), een model en certificering dat inzicht geeft in de mate van veiligheidsgedrag binnen je organisatie.
Daarnaast houdt de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) steeds meer toezicht op sociale veiligheid en veiligheidscultuur. In haar rapporten waarschuwt ze voor risico’s zoals tijdsdruk, angst om te melden en een gesloten aanspreekcultuur. En dat is terecht: het merendeel van de ernstige ongevallen in de bouw is terug te voeren op onveilig gedrag, gebrekkige communicatie en onvoldoende leiderschap.
Wat zegt wetgeving in de bouwsector?
De Arbowet verplicht werkgevers om te zorgen voor een veilige werkomgeving, zowel fysiek als mentaal. Dat betekent ook aandacht voor psychosociale arbeidsbelasting (PSA): werkdruk, intimidatie, pesten en agressie.
In de praktijk betekent dit onder meer:
- Een actuele RI&E, waarin ook sociale veiligheid is opgenomen.
- Opleidingen, trainingen en duidelijke instructies over gedrag op de werkvloer.
- Goed werkgeverschap, waarbij leidinggevenden voorbeeldgedrag tonen.
Het Arbobesluit geeft aanvullend concrete eisen, bijvoorbeeld rond valbeveiliging, steigers en machinerichtlijnen. Toch is wetgeving slechts de basis. Veiligheidscultuur begint pas écht als mensen zich ook uit durven spreken.
Vijf factoren die de veiligheidscultuur in de bouwwereld belemmeren
1. Hiërarchie en cultuur van ‘doen’
De bouw heeft traditioneel een hiërarchische structuur met een sterke uitvoeringscultuur. “Niet zeuren, maar aanpakken” overheerst vaak. Medewerkers willen niet overkomen als zeurpiet of klikspaan. Vooral jongeren of nieuwkomers spreken ervaren collega’s niet snel aan.
2. Gebrek aan sociale veiligheid
Als de onderlinge verhoudingen niet veilig genoeg zijn, durft men fouten of onveilige situaties niet bespreekbaar te maken. De angst om afgewezen, belachelijk gemaakt of genegeerd te worden is groot.
3. Geen normstellend kader
In veel teams bestaan informele normen waarin onveilig gedrag soms ongemerkt ‘normaal’ is geworden. Als iets al jaren zo gaat zonder incident, lijkt aanspreken overdreven of zelfs ongepast. We noemen dit ook wel ‘onzichtbare’ normen.
4. Gebrek aan voorbeeldgedrag
Leidinggevenden en ervaren vakmensen geven niet altijd het goede voorbeeld of spreken zelf zelden aan. Daardoor blijft aanspreken iets ‘voor de boekjes’ in plaats van een vanzelfsprekend onderdeel van de werkcultuur.
5. Tijd- en werkdruk
Door tijdsdruk wordt veiligheid vaak genegeerd. Aanspreken kost tijd en wordt gezien als onzinnig en gedoe, zeker als het ‘goed’ is afgelopen.
Het versterken van de veiligheidscultuur in de bouw
1. Begin met sterk leiderschap
Directie en leidinggevenden bepalen de norm. Wie veiligheid belangrijk vindt, laat dat elke dag zien. Niet alleen in beleid, maar ook in gedrag. Wat is de organisatienorm? Wat zijn de teamafspraken? Wat doen we als iemand zich niet aan de gemaakte afspraken houdt? En hoe handhaven we dat op een constructieve manier?
2. Investeren in aanspreekgedrag
Aanspreken en feedback geven zijn geen vanzelfsprekendheden. Het vraagt oefening, zelfvertrouwen en een veilige context. Praktijkgerichte training helpt enorm. Aansluiten bij de werkelijkheid op de bouwplaats ook. Vooral geen droge theorie, maar realistische scenario’s. Liefst gegeven door praktische trainers die de sector goed kennen.
3. Sociale veiligheid bespreken
Durven werklui fouten toe te geven? Kunnen ze aangeven als iets niet goed voelt, zonder bang te zijn voor gezichtsverlies of gedoe? Dat is de kern van psychologische veiligheid. En precies dát is nodig om incidenten op de bouwplaats te voorkomen. Of nog beter, veilig gedrag aan te leren voordat het misgaat.
4. Zorg dat je maatregelen passen bij de praktijk
Een veiligheidscultuur in de bouw werkt alleen als het geloofwaardig is. Dat begint bij taalgebruik, uitstraling en benadering. In de bouw werkt het niet als de trainer in een maatpak met een flip-over de training verzorgt. Wel een trainer in werkschoenen die snapt hoe het eraan toegaat op de steiger.
5. Gebruik de Veiligheidsladder als kompas
De SCL is geen doel op zich, maar een nuttig instrument om veiligheidsgedrag te meten en ontwikkelen. Het helpt bedrijven om niet alleen op systemen te sturen, maar ook op houding en gedrag. Iets waar de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) overigens steeds meer op toetst.
Conclusie: Hoe versterk je de veiligheidscultuur in de bouw?
Een sterke veiligheidscultuur ontstaat niet vanzelf. Het vraagt aandacht, tijd en vooral betrokkenheid. Van iedere collega. Want uiteindelijk gaat veiligheid niet over regels, maar over mensen. Over durven zeggen wat je ziet, fouten als leermoment gebruiken en samen de veiligheidscultuur willen verbeteren.
In de bouw wordt immers elke dag gebouwd. Aan huizen, bruggen en scholen, maar dus ook aan cultuur en gedrag. Het advies is om daarin net zo professioneel en vakbekwaam te zijn als in de bouwprojecten.
Benieuwd naar hoe je het best kan omgaan met grensoverschrijdend gedrag van leidinggevenden? Bekijk ons blog: Grensoverschrijdend gedrag door leidinggevenden