Wat zijn waarnemingsposities? #
Iedereen beleeft een situatie op zijn of haar eigen manier. Waarnemingsposities bieden drie invalshoeken om naar gedrag, communicatie en emoties te kijken. Elk perspectief brengt andere informatie naar boven.
Eerste positie: ZELF #
In deze positie ervaar je een situatie vanuit je eigen beleving. Je voelt wat er bij jou gebeurt, je merkt je gedachten op en reageert vanuit je eigen grenzen, belangen of waarden.
Voorbeeld: Je merkt dat je je ergert aan de manier waarop iemand tegen je praat. Je voelt je geraakt of ongemakkelijk en denkt: “Dit gaat te ver.”
Tweede positie: ANDER #
Je probeert de situatie te zien door de ogen van de ander. Hoe komt jouw gedrag over? Wat zou de ander voelen of nodig hebben? Deze positie helpt om gedrag te begrijpen in plaats van direct te veroordelen.
Voorbeeld: Je realiseert je dat de ander misschien gefrustreerd is, of bang, en dat die emotie achter het gedrag zit.
Derde positie: META #
Je neemt als het ware afstand van jezelf én van de ander. Je kijkt als observator naar wat er tussen jullie gebeurt, zonder direct mee te voelen of mee te denken. Deze helikopterview helpt om overzicht te houden en zaken in perspectief te plaatsen.
Voorbeeld: Je kijkt terug op het gesprek alsof je er van buitenaf naar kijkt. Wat gebeurde er precies? Waar ontstond de wrijving?
De illustratie hieronder laat deze drie posities duidelijk zien:
Wat is het nut van deze posities in het kader van sociale veiligheid? #
In elke organisatie komen lastige gesprekken, misverstanden en soms zelfs grensoverschrijdend gedrag voor. Dan is het belangrijk om niet te blijven hangen in je eerste reactie, maar om ook andere perspectieven te kunnen innemen. Dat levert het volgende op:
- Meer speelruimte in je eigen denken en gedrag.
- Beter begrip van wat er bij de ander gebeurt.
- Meer afstand en overzicht bij gespannen situaties.
- Inzicht in de wisselwerking tussen jouw gedrag en dat van anderen.
Zintuigen, overtuigingen en lichaamstaal #
Waarnemingsposities gaan verder dan alleen “even verplaatsen in de ander”. Je kijkt niet alleen met je ogen, maar ook met je oren, je gevoel, je lichaam. Wat hoor je in iemands toon? Wat voel je in je eigen lijf? Welke overtuigingen of waarden spelen mee?
In de meta-positie zie je bijvoorbeeld ineens hoe jij met je lichaamstaal onbedoeld spanning oproept. Of je merkt op dat iemands houding verdedigend werd toen jij dichterbij kwam staan.
Toepassing in training en begeleiding #
In onze trainingen rond agressiemanagement en sociale veiligheid oefenen deelnemers met het wisselen tussen deze posities. Dat doen we aan de hand van realistische praktijksituaties, waarbij we inzoomen op gedrag, communicatie én non-verbale signalen. Denk aan:
- Herkennen waar het misgaat in de interactie.
- Bewuster reageren, ook als emoties oplopen.
- Terugkijken op lastige momenten met meer inzicht.
Juist de derde positie – van waaruit je afstand neemt en objectief waarneemt – blijkt vaak een krachtig hulpmiddel om situaties te ontladen of er achteraf van te leren.
Waarnemingsposities geven je letterlijk een ander perspectief. Ze helpen om niet direct te reageren vanuit emotie, maar om gedrag beter te begrijpen en bewuster te kiezen hoe je wilt handelen. Dat maakt het verschil in situaties waarin de sociale veiligheid onder druk staat.
